30 Nisan’da yapılan referandumda anayasa değişikliğinin kabul edilmesinin ardından cumhurbaşkanı erken seçiminin 9 Temmuz’da yapılması kararlaştırılan Özbekistan’da vatandaşlar, yeni cumhurbaşkanını seçmek için pazar günü oy kullanacak.
20 milyon kayıtlı seçmen ülke genelinde kurulan 10 bin 760 sandıkta yeni cumhurbaşkanını seçmek için sandık başına gidecek. Yurt dışındaki Özbek vatandaşları da aralarında Türkiye’nin de bulunduğu 39 ülkede kurulan 55 sandıkta oylarını kullanabilecek.
Seçimde oy verme işlemi yerel saatle 08.00’de başlayacak 20.00’de sona erecek.
Seçimi çok sayıda ülke ile Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı, Türk Devletleri Teşkilatı, İslam İşbirliği Teşkilatı, Şanghay İşbirliği Örgütü ve Bağımsız Devletler Topluluğunun da aralarında bulunduğu kuruluşlardan 800’e yakın uluslararası gözlemci takip edecek. Seçim sırasında 2 binden fazla yerli ve yabancı gazeteci görev yapacak.
Seçimlerde dört aday yarışıyor
Özbekistan yasalarına göre seçimde Özbekçeyi iyi bilen, 35 yaşını dolduran, son 10 yılda ülkede sürekli yaşayan ve sadece siyasi partiler tarafından aday gösterilen Özbek vatandaşları cumhurbaşkanı adayı olabiliyor.
Seçimde parlamentonun alt kanadı Yasama Meclisinde temsil edilen 5 siyasi partinin aday gösterdiği dört isim yarışıyor.
Özbekistan Liberal Demokrat Partisinden yeniden aday gösterilen Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev’in yanı sıra Halk Demokrat Partisinden Uluğbek İnoyatov, Özbekistan Ekoloji Partisinden Abduşukur Hamzayev ve Adalet Sosyal Demokrat Partisinden Roba Mahmudova’nın yarıştığı seçimlerde Milli Diriliş Partisi ise Liberal Demokrat Parti adayı Mirziyoyev’i destekliyor.
Seçimlerin favorisi olarak son dönemde ülkede açılım ve reformlar başlatan Cumhurbaşkanı Mirziyoyev öne çıkıyor.
Adayların seçim programları
Cumhurbaşkanı adayları, seçim programlarında ülkenin siyasi ve sosyal-ekonomik alanlarda öngördükleri reform ve değişimler ile ülkeyi kalkındırma hedeflerine yer veriyor.
Seçimin tek kadın adayı Mahmudova, ülkede özgürlük, fırsat eşitliği, adalet, dayanışma, sosyal koruma ve güvenliğin sağlanmasını ve bağımsız adli yargının geliştirilmesini temel kriter olarak öne çıkarırken Özbekistan’ın güçlü bir sosyal devlet olarak demokratik yolda ilerlemesini amaçlıyor.
İnoyatov da “Sosyal adalet ve eşitlik” sloganıyla seçim kampanyasını yürütürken programında sosyal devletin, istikrarlı bir toplumun ve müreffeh bir yaşamın temeli olarak güçlü bir sosyal politikanın yürütülmesini, dar gelirlilerin yaşam koşullarının iyileştirilmesini, gelir düzeyine bağlı olarak farklılaştırılmış vergilendirme sisteminin getirilmesini, orta vadede ülkedeki yoksulluk seviyesinin yarıya indirilmesini ve sosyal yönelimli piyasa ekonomisi oluşturarak devletin düzenleyici rolünün güçlendirilmesini hedefliyor.
Seçim kampanyasında “Yeşil Kalkınma İçin” sloganıyla öne çıkan Hamzayev de ülkede “yeşil” ekonomiye dayalı üretimin artırılmasını ve çevre dostu teknolojilere geçişte devlet desteğinin sağlanmasını, “yeşil” sektörün ekonomideki payının artırılmasını, çevre mevzuatının geliştirilmesini, ülkede ekolojik istikrarı ve doğal kaynakların etkin ve akılcı kullanılmasını, ülkenin sürdürülebilir kalkınmasının sağlanmasını ve “yeşil” ekonomiye geçişin hızlandırılmasını planlıyor.
Seçimlerin favori adayı Mirziyoyev de 2030’a kadar gayrisafi yurt içi hasılanın (GSYİH) 2 kat artırılarak 160 milyar dolara, kişi başına düşen GSYİH’yi ise 2 bin 200 dolardan 4 bin dolara çıkarılmasını, Özbekistan’ı “ortalamanın üzerinde gelire sahip ülke” sıralamasına girmesini hedeflerken 2030’da özel sektörün GSYİH’deki payının yüzde 85’e çıkarılmasını, ülkenin ihracat hacmini 2 kat artırarak 45 milyar dolara ulaştırılmasını, “yeşil” enerjinin payının yüzde 14’ten yüzde 40’a çıkarılmasını, vergi oranlarının düşürülmesini, yerel yönetimlerin yetkililerinin artırılmasını, ceza hukukunun liberalleştirilmesini, sosyal sektör ve sağlık hizmetlerine ayrılacak kaynakların iki kat artırılmasını ve ülkesinin Dünya Ticaret Örgütüne üye olmasını amaçlıyor.
Anayasa değişikliği referandumu
30 Nisan’da yapılan referandumda yüzde 90,21 oy ile kabul edilen yeni anayasa 6 kısım ve 155 maddeden oluşuyor. Değişiklikler yapılarak yüzde 65 yenilenen anayasaya 27 yeni madde eklenerek, madde sayısı 128’den 155’e, anayasa normları ise 275’ten 434’e çıkarıldı.
Özbekistan’ın ilk defa sosyal, laik ve hukuk devleti olarak tanımlandığı yeni anayasada, devletin sosyal yükümlülüklerine ilişkin normlar 3 kat artırıldı.
Devletin yönetim şeklinin Cumhuriyet olduğu vurgulanan yeni anayasada, Özbekistan’da sosyal yaşamın siyasi kurumlar, ideolojiler ve fikirlerin çeşitliliği temelinde geliştiği, hiçbir ideolojinin devletin ideolojisi olarak kabul edilmediği belirtildi.
Yeni anayasaya göre, 2026’dan itibaren il ve ilçe belediye başkanları aynı anda il veya ilçe meclisi başkanlığı görevine seçilemeyecek, parlamentonun üst kanadı olan Senato’da üye sayısı 100’den 65’e indirilecek.
Karakalpakistan Özerk Cumhuriyeti’nin statüsüyle ilgili herhangi bir değişikliğin yapılmadığı anayasada cumhurbaşkanıyla ilgili yeni düzenlemeler getirilirken bu çerçevede cumhurbaşkanının bazı görev ve yetkileri parlamentoya devredildi, cumhurbaşkanının görev süresi ise 5 yıldan 7 yıla çıkarıldı.
Mirziyoyev, ilk Cumhurbaşkanı İslam Kerimov’un vefatının ardından Aralık 2016’da gerçekleştirilen cumhurbaşkanı seçiminde 3 rakibi karşısında seçmenlerin yüzde 88,61, 2021 seçimlerinde ise 4 rakibi karşısında seçmenlerin yüzde 80,1 oyunu alarak iki kez cumhurbaşkanı seçilmişti.
