Tacikistan Cumhurbaşkanı İmamali Rahman’ın ev sahipliğinde düzenlenen toplantıya Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev, Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sadır Caparov, Türkmenistan Devlet Başkanı Serdar Berdimuhamedov ve Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev ve Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev de onur konuğu olarak toplantıda yer aldı.
Duşanbe’deki “Kasri Millet” Sarayı’nda bir araya gelen liderler, önce aile fotoğrafı çektirdi.
Rahman, burada yaptığı konuşmada, Orta Asya’nın bugünün dünyasının önemli jeopolitik merkezlerinden biri haline dönüştüğünü vurguladı.
Son yıllarda süper ve bölgesel güçlerin bölgeye ilgisinin arttığını söyleyen Rahman, “Bu şartlarda Orta Asya’nın birliğini göstermemiz ve bölgeyle bütünleşme yönünde daha aktif adımlar atmamız önem taşıyor.” dedi.
Tokayev ise zirvenin ülkeler arasındaki çok yönlü işbirliğinin dinamiklerini belirlemek açısından önemli olduğunu anlatarak, Kazakistan’ın Orta Asya’nın tüm ülkeleriyle çok yönlü işbirliğini tamamen güçlendirmeye yönelik stratejiye kararlılıkla bağlı olduğunu belirtti.
Orta Asya’nın büyük ekonomi potansiyelini tam olarak değerlendirmeleri gerektiğini vurgulayan Tokayev, “Abartısız söylüyorum Orta Asya ticaret, yatırım, işletme, bilim ve inovasyon alanlarında fırsatlar sunan yeni bir ekonomik bölgeye dönüşmeye başladı.” diye konuştu.
Tokayev, tehditlere karşı ortak hareket etmenin ve sorunlara da birlikte çözüm üretmenin önemine dikkati çekti.
Orta Asya’nın ulaştırma ve lojistik alanındaki potansiyelini tam olarak hayata geçirmenin stratejik önem taşıdığına işaret eden Tokayev, mevcut dönemde Trans Hazar Uluslararası Ulaşım Koridoru’nun özel bir rol oynadığını kaydetti.
Tokayev, jeopolitik gerilimlerin arttığı dönemde Orta Asya’nın istikrarı, güvenliği ve sürdürülebilir kalkınması için güçleri birleştirmenin her zamankinden daha önemli olduğunu belirterek, 5 bölge ülkesi arasında imzalanan “21.Yüzyılda Orta Asya’nın kalkınması için dostluk, iyi komşuluk ve işbirliği anlaşması”nın yürürlüğe girme sürecini hızlandırmaya çağırdı.
Kırgızistan Cumhurbaşkanından iklim değişikliği konusunda iş birliği çağrısı
Caparov da, dünyada ve Orta Asya’daki iklim değişikliğinin bölgeye verdiği zarara dikkati çekerken, ayrıca Orta Asya’da su kullanımı ve elektrik enerjisi alanında işbirliğini önerdi.
Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan ve Tacikistan arasında 1998’de imzalanan Su ve Enerji Kaynaklarının Kullanımına İlişkin Anlaşması’nın yenilenmesi ve geliştirilmesi gerektiğini yineleyen Caparov, Orta Asya’da su ve enerji kaynaklarının verimli kullanımı için öncelikle su ile enerji sektörlerine hem kamu hem de özel sektördeki büyük ölçekli yatırımların çekilmesini sağlayacak önlemlerin alınmasını istedi. Caparov, bu çerçevede Bişkek’te Orta Asya bölgesinde enerji verimliliği ve kaynak tasarrufu sağlayan teknolojileri uygulama merkezinin kurulmasını teklif etti.
Caparov, geçen ay Kazakistan ile Kırgızistan gümrük kapılarında yaşanan tır yoğunluğuna işaret ederek, “Ülkelerimiz arasındaki engellerin kaldırılması, sınır geçişlerinin ve geçiş prosedürlerinin iyileştirilmesi için yalnızca siyasi irade gereklidir.” dedi.
“Türkmen doğal gazı ve elektriğini Orta Asya ülkelerine ve onlar üzerinden diğer pazarlara ulaştırmaya hazırız”
Berdimuhamedov, Türkmenistan’ın BM himayesinde Orta Asya’da güvenlik ve işbirliği konulu bir diyalog konferansı düzenlemeyi planladığını aktardı.
Enerji sektöründe işbirliğine hazır olduklarını ifade eden Berdimuhamedov, “Türkmen doğal gazı ve elektriğini Orta Asya ülkelerine ve onlar üzerinden diğer pazarlara ulaştırmaya hazırız. Bu bağlamda, Orta Asya ülkeleri arasında enerji diyaloğunun kurulmasının uygun olduğu düşünülmektedir.” diye konuştu.
Berdimuhamedov, ayrıca Orta Asya Ticaret Odası ile Orta Asya Ülkeleri Yeni Teknolojiler Konseyi’nin kurulmasını önerdi.
Mirziyoyev ise Orta Asya’da istikrar ve işbirliğinin önemine dikkati çekerek, “Bölgemiz ekonomik büyüme ve yatırım faaliyetlerinin merkezlerinden birine dönüşerek, Batı’yı Doğu’ya, Kuzey’i Güney’e bağlayan bir ulaşım merkezi olma gibi tarihi rolünü yeniden üstlenmektedir.” dedi.
Dünyada yaşanan jeopolitik rekabet ve çatışmalar sonucunda bölgede ticaret, ulaştırma-lojistik zincirlerinin bozulduğunu, yatırım ve teknoloji kullanımında kısıtlamaların görüldüğünü, enerji ve gıda güvenliği sorunlarının arttığını vurgulayan Mirziyoyev, bunlara karşı durabilmek için bölge ülkeleri arasında ticari-ekonomik işbirliği, bölgesel ortaklık ve entegrasyonun daha da pekiştirilmesi, uzun vadeli endüstriyel işbirliğinin geliştirilmesi gerektiğini vurguladı.
Mirziyoyev, iklim değişikliğinin doğurduğu olumsuzluklarla mücadelenin bölgenin sürdürülebilir kalkınmasının sağlanmasında en önemli faktör haline geldiğini kaydetti.
Semerkant’ta 2024’te Orta Asya’da iklim değişikliği konulu uluslararası forum düzenlemeyi planladıklarını aktaran Mirziyoyev, iklim değişikliğine uyum konusunda bölgesel bir stratejinin benimsenmesini ve bölge ülkelerinde iklim değişikliğine yönelik etkili önlemlerin alınması amacıyla çevre bakanları düzeyinde çok taraflı platform kurulmasını teklif etti.
Bakü-Tiflis-Kars Demiryolu hattını modernize ediyoruz
Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev ise yaptığı konuşmada, Azerbaycan ile Orta Asya ülkelerinin tarihi yüzyıllara dayanan kardeşlik ilişkilerinin birbirine bağlı olduğunu belirtti.
Aliyev, hem ikili hem de çok yönlü işbirliklerini sürdürdüklerini, birbirlerinin bağımsızlık ve toprak bütünlüklerini desteklediklerini kaydetti.
Ekonomik ilişkileri de aktif şekilde geliştirdiklerini belirten Aliyev, “Orta Asya ve Azerbaycan, küresel siyasette stratejik öneme sahip, ekonomik, demografik ve jeopolitik potansiyeli gelişen, tarihi, kültürel ve coğrafi bölgedir.” dedi.
Aliyev, Azerbaycan’ın Orta Asya ülkeleri için Türkiye ve Avrupa pazarı güzergahında “güvenilir transit ülke” olduğunu belirterek, “Azerbaycan’ın tüm transit ve lojistik olanakları Orta Asya ülkeleri için açıktır. Doğu-Batı güzergahındaki talebi karşılamak için Bakü-Tiflis-Kars demiryolu hattını modernize ediyoruz. Gelecek yıl bu hatla taşıma hacmi 1 milyon tondan 5 milyon tona çıkartılacak. Bakü limanının hacmi de yıllık 15 milyon tondan 25 milyon tona yükseltilecek. Azerbaycan Hazar’da 50’den fazla gemiden oluşan ticari filoya sahiptir.” diye konuştu.
Aliyev, daha fazla transit yük taşımacılığı için tarifelerin ve gümrük işlemlerinin optimize edilmesi gerektiğine dikkat çekti.
Toplantıda, Orta Asya Ülkeleri Devlet Başkanları İstişare Konseyi 5. Toplantısı sonuçlarına ilişkin ortak bildirinin yanı sıra bu ülkeler arasında gençlik politikasında işbirliği anlaşması ve Orta Asya’da karayolu taşımacılığı bağlantısını güçlendirmede işbirliği anlaşması imzalandı.
Bir sonraki toplantının Kazakistan’da yapılması kararlaştırıldı.
