Özbekistan’da anayasa değişikliğinin kazanımları

Anayasa değişikliğine ilişkin 30 Nisan’da düzenlenen referandumda, “Özbekistan anayasasına ilişkin kanunu kabul ediyor musunuz?” sorusuna, oy kullananların yüzde 90,21’i “Evet”, yüzde 9,35’i ise “Hayır” yanıtını verdi. Kabul edilen anayasa 6 kısım ve 155 maddeden oluşuyor.

Değişiklikler yapılarak yüzde 65 yenilenen anayasaya 27 yeni madde eklenerek, madde sayısı 128’den 155’e, anayasa normları ise 275’ten 434’e çıkarıldı. Yeni anayasada Özbekistan ilk defa sosyal, laik ve hukuk devleti olarak tanımlanıyor.

Devletin yönetim şeklinin Cumhuriyet olduğu vurgulanan yeni anayasada, Özbekistan’da sosyal yaşamın siyasi kurumlar, ideolojiler ve fikirlerin çeşitliliği temelinde geliştiği, hiçbir ideolojinin devletin ideolojisi olarak kabul edilmediği belirtiliyor.

İnsan hak ve özgürlükleri, basın, ifade, vicdan ve inanç özgürlüğünün geniş şekilde yer aldığı yeni anayasada, devletin bu değerlere sahip çıktığı ve onları güvence altına aldığı vurgulanıyor.

Yeni anayasada devletin sosyal yükümlülüklerine ilişkin normlar 3 kat artırılırken, “İnsan hak ve özgürlüklerini sağlamak devletin en yüksek amacıdır.” ifadesine yer veriliyor.

“Özbekistan Cumhuriyeti’nde demokrasi, insanın, onun yaşamının, özgürlüğünün, şerefinin, haysiyetinin ve diğer devredilemez haklarının en yüksek değer olduğu evrensel ilkelere dayanmaktadır. Demokratik hak ve özgürlükler anayasa ve kanunlarla korunur.” normunun yer aldığı yeni anayasada, insan hak ve özgürlüklerinin dokunulamaz en yüksek değer olduğu belirtiliyor.

Yeni anayasanın “İnsan ve Vatandaşlık Temel Hak ve Özgürlükleri” başlıklı ikinci kısmında sadece insan hak ve özgürlükleri ile ilgili maddelere geniş şekilde yer verilirken, “Özbekistan Cumhuriyeti’nde insan hakları ve özgürlüklerinin uluslararası hukukun genel kabul görmüş normlarına ve anayasaya uygun olarak tanındığı ve güvence altına alındığı” vurgulanıyor.

Cinsiyet, ırk, milliyet, dil, din, inanç, sosyal köken ve sosyal statüye bakılmaksızın tüm vatandaşların aynı hak ve özgürlüklere sahip ve kanun önünde eşit olduğu belirtilen anayasada, “Anayasa ve kanunlarda yer alan insan hak ve hürriyetleri dokunulmazdır ve hiç kimse bunları mahkeme kararı olmaksızın yoksun bırakamaz veya sınırlayamaz.” ifadesine yer veriliyor.

Düşünce, ifade ve inanç özgürlüğü ile siyasi haklar

Herkesin düşünce, ifade ve inanç özgürlüğü, bilgi arama, alma ve verme hakkına sahip olduğu normuna yer verilen anayasada, devlet organları ve onların yetkililerinin herkese hakları ve yasal çıkarları ile ilgili belge, karar ve diğer materyalleri sağlamakla sorumlu olduğu vurgulanan anayasada, insanların vicdan özgürlüğünün garanti altına alındığı, insanların herhangi bir dine inanma ya da inanmama hakkının bulunduğu belirtiliyor.

Vatandaşların siyasi haklarının da geniş bir şekilde yer aldığı yeni anayasada, “Özbekistan vatandaşlarının, toplum ve devlet işlerine doğrudan ve temsilcileri aracılığıyla katılma hakkına sahip olduğu, bu tür katılımın, özyönetim, referandumlar ve devlet organlarının demokratik oluşumu ve ayrıca devlet organlarının faaliyetleri üzerindeki kamu kontrolü yoluyla gerçekleştirileceği kaydediliyor.

Yeni anayasada, vatandaşların Özbekistan Cumhuriyeti yasalarına uygun olarak miting, toplantı ve gösteri şeklinde sosyal faaliyetlerini gerçekleştirme; sendikalara, siyasi partilere ve diğer kamu kuruluşlarına üye olma ve kitle hareketlerine katılma haklarına sahip olduğu; siyasi partilerde, kamu derneklerinde, halk hareketlerinde ve devlet iktidarını temsil eden organlarda azınlıkta olan muhalif şahısların hakları, özgürlükleri ve onurlarına kimsenin aşağılayıcı harekette bulunamayacağı da belirtiliyor.

Basına sansüre izin verilmeyecek

Kitle iletişim araçlarının faaliyetlerini düzenleyen normlara geniş yer verilen yeni anayasada, kitle iletişim araçlarının faaliyetlerine engel olmak veya müdahale etmek için girişimde bulunan kişi ya da kişiler hakkında adli yargılama yapılabilecek.

Devletin, kitle iletişim araçları faaliyetlerinin özgürlüğünü, bilgi arama, alma, kullanma ve yayma haklarını garanti edeceği normuna yer verilen anayasada, kitle iletişim araçlarının da sağladıkları bilgilerin güvenilirliğinden sorumlu tutulacağı normu yer alıyor.

Üst düzey yöneticiler 2 kez arka arkaya seçilemeyecek

Ülke parlamentosunun üst kanadı Senatoda üye sayısının 100’den 65’e indirilecek yeni anayasaya göre, cumhurbaşkanıyla ilgili yeni düzenlemeler getirilecek ve cumhurbaşkanının bazı görev ve yetkileri parlamentoya devredilecek, cumhurbaşkanının görev süresi 5 yıldan 7 yıla çıkarılacak.

Bir kişinin arka arkaya en fazla 2 kez cumhurbaşkanı seçilebilme hakkı ile ilgili yürürlükteki anayasada bulunan madde yeni anayasada yer alırken, aralarında cumhurbaşkanı, meclis ve senato başkanları, vali, il ve ilçe meclis başkanları, cumhuriyet başsavcısı ve yüksek mahkeme başkanının da bulunduğu üst düzey yetkililerin daha önceki görev dönemleri dikkate alınmayacak ve diğer vatandaşlar gibi anayasaya uygun olarak arka arkaya en fazla 2 kez seçilme hakkına sahip olabilecek.